Zarząd Powiatu Pruszkowskiego zaprasza Państwa do uczczenia 74. rocznicy aresztowania Szesnastu Przywódców Polskiego Państwa Podziemnego. Spotkajmy się w środę, 27 marca o godz. 13:00 przy Al. Armii Krajowej 11 w Pruszkowie. Złóżmy wiązanki kwiatów oraz znicze pod pomnikiem „Szesnastu”. Serdecznie zachęcamy do udziału w tej wyjątkowej uroczystości.
Notka historyczna (źródło informacji: Muzeum Dulag 121):
W dniach 27 i 28 marca przypada 73. rocznica aresztowania przez NKWD w willi przy ulicy Pęcickiej 5 (obecnie Armii Krajowej 11) w Pruszkowie przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, członków Rady Jedności Narodowej (podziemnego polskiego parlamentu), którzy zostali następnie skazani w pokazowym procesie w Moskwie.
Przywódcy Polskiego Państwa Podziemnego przyjęli sowiecką propozycję rozmów politycznych, mając nadzieję, że pozwoli to na wejście reprezentantów przedwojennych partii demokratycznych do komunistycznego Tymczasowego Rządu RP, który w tym momencie był już uznany jako polskie władze przez polityków Wielkiej Trójki: J. Stalina, W. Churchilla i F. D. Roosevelta. Porozumienie się ze stroną sowiecką i polskimi komunistami miało pozwolić na przeprowadzenie demokratycznych wyborów, które wyłonią faktyczną reprezentację polskich obywateli i współudział w rządach.
Na rozmowy z NKWD do Pruszkowa przybyło 15 reprezentantów 4 głównych partii (kontynuujących w konspiracji swoją przedwojenną działalność: Polskiej Partii Socjalistycznej – Wolność Równość Niepodległość, Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Narodowego oraz Stronnictwa Pracy) – delegat Rządu RP na Kraj Jan Stanisław Jankowski, komendant organizacji „NIE” gen. Leopold Okulicki, przewodniczący Rady Jedności Narodowej Kazimierz Pużak oraz Antoni Pajdak, Stanisław Jasiukowicz, Kazimierz Kobylański, Zbigniew Stypułkowski, Józef Chaciński, Franciszek Urbański, Adam Bień, Kazimierz Bagiński, Stanisław Mierzwa, Eugeniusz Czarnowski, Stanisław Michałowski i Józef Stemler.
Zaproszenie na rozmowy okazało się podstępem i pomimo udzielonych gwarancji bezpieczeństwa wszyscy Polacy zostali aresztowani. Do tej grupy Sowieci dołączyli aresztowanego wcześniej, 8 marca 1945 r. w Milanówku, Aleksandra Zwierzyńskiego. Aresztowanych przewieziono do Moskwy, gdzie zostali osadzeni w sowieckim więzieniu i poddani śledztwu. W dniach 18-21 czerwca 1945 r. odbył się pokazowy proces piętnastu z nich, w wyniku którego 12 skazano na karę od 4 do 10 lat więzienia, a 3 uniewinniono. Z procesu wyłączono sprawę Antoniego Pajdaka, który odmówił składania zeznań i został osądzony oddzielnie, 14 listopada 1945 r. i skazany na 5 lat więzienia. Proces był pogwałceniem międzynarodowych umów, które nie uznają sądzenia władz jednego państwa przez organa sądowe innego państwa na mocy jego przepisów prawnych. Miał na celu kompromitację Rządu RP na Uchodźstwie i polityków związanych z Polskim Państwem Podziemnym. Proces Szesnastu był także jawnym sygnałem, że ZSRR nie uznaje władz polskich działających niezależnie od Moskwy i że będzie dążyć do pełnego przejęcia władzy w Polsce.
